نشریه گیاهان دانه روغنی
سال چهارم شماره 2 (پاییز و زمستان 1401)

خصوصیات زراعی و عکس العمل آفات و بیماری های مهم پنبه در سه روش (ردیف کار، کشت بدون خاک ورزی و کشت گلدانی) و دو تاریخ کشت (مرسوم و تاخیری (پس از کشت گندم) در دو ایستگاه تحقیقات هاشم آباد و کارکنده در استان گلستان بررسی شد. بر اساس نتایج در ایستگاه تحقیقات کارکنده، با تغییر تاریخ و روش کشت شاخص پژمردگی ورتیسلیومی تفاوت معنی ‎داری نداشت ولی این شاخص در کشت اول بیشتر از کشت دوم بود و با تاخیر در کشت پنبه میزان بیماری پژمردگی ورتیسیلیومی کاهش یافت. همچنین شاخص پژمردگی ورتیسیلیومی در روش کاشت بدون خاک ورزی، کمتر از سایر روش های کشت بود. کم ترین درصد شاخص پژمردگی در ایستگاه تحقیقات کارکنده در کشت اول با استفاده از کشت با دستگاه بدون خاک ورزی مشاهده شد. در بین سه روش کشت، کشت گلدانی کم ترین و کشت بدون خاک ورزی بیشترین عملکرد را داشتند. در سه روش کشت پنبه، تفاوتی بین تیمارها از نظر عملکرد نهایی از نظر آماری مشاهده نشد ولی کشت گلدانی کمترین و کشت بدون خاک ورزی بیشترین عملکرد را داشتند. از نظر آماری در بین تاریخ های کشت اول و پس از گندم در جمعیت آفاتی نظیر شته سبز پنبه، سفید بالک، کرم غوزه پنبه و زنجرک تفاوت آماری مشاهده نشد ولی جمعیت شته سبز پنبه و زنجرک در کشت اول بیشتر از کاشت پنبه پس از گندم بودند.

ارزیابی لاین های امیدبخش جهت معرفی آن ها به عنوان رقم تحت شرایط بهره برداران از جمله ضروریات در راستای پیشبرد اهداف خودکفایی تولید دانه های روغنی می باشد. این پژوهش به منظور بررسی ویژگی های لاین جدید کلزای بهاره SRL-95-16 در مقایسه با ارقام تجاری دلگان و RGS003 تحت شرایط بهره برداران در دو منطقه از شهرستان های گرگان و علی آباد در استان گلستان طی سال زراعی 1400-1399 انجام شد. برای این منظور از هر ژنوتیپ به مقدار 1/2 کیلوگرم بذر در مساحتی معادل 2000 متر مربع کشت شد. در طول دوره رشد گیاه، صفات مهمی از جمله صفات فنولوژیک، صفات زراعی، عملکرد و اجزای آن یادداشت برداری شدند. نتایج نشان داد لاین SRL-95-16 با عملکرد دانه 2870 کیلوگرم در هکتار از ارقام تجاری دلگان (2615 کیلوگرم در هکتار) و RGS003 (2480 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب 9/75 درصد و 15/72 درصد عملکرد دانه بیشتری داشت. از نظر صفت تعداد روز تا رسیدگی فیزیولوژیک نیز لاین SRL-95-16 (176 روز) نیز با اختلاف 4 و 8 روز زودرس تر از ارقام دلگان (181 روز) و RGS003 (184 روز) بود. به طور کلی، تجزیه و تحلیل داده ها نشان داد که لاین جدید کلزا SRL-95-16 نسبت به ارقام شاهد دلگان و RGS003 زودرس تر و دارای عملکرد بیشتر می باشد و در نتیجه به عنوان رقم پیشرو جهت کشت در استان گلستان معرفی شد.

گلرنگ (.Carthamus tinctorius L) یک محصول دانه روغنی است که متعلق به خانواده کاسنیان می باشد و عمدتا به دلیل بذور دانه روغنی آن کشت می شود. فقدان مواد غذایی در اکثر خاک های زراعی کم بازده و عدم تامین نیاز گیاه به عناصر غذایی به ویژه ریزمغذی ها، عملکرد کمی و کیفی محصولات زراعی مختلف از جمله گلرنگ، کاهش معنی داری می یابد. هدف از این پژوهش بررسی اثر تیمار بذور و کود دهی با عناصر ریزمغذی به دو فرم معمولی و نانو شامل سولفات آهن، سولفات روی و سولفات منگنز بر عملکرد و اجزای عملکرد گلرنگ از جمله ارتفاع گیاه، تعداد غوزه در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه در هکتار، درصد روغن و عملکرد روغن در شرایط مزرعه ای روی گلرنگ بود. نتایج حاصل نشان داد که محلول پاشی نانوآهن و نانو روی بر روی گیاهان حاصل از بذور هیدروپرایمینگ شده، سبب بهبود ویژگی های رشدی گیاهان شد و با اعمال این تیمارها مقدار روغن به ترتیب از 285/05 کیلوگرم در هکتار به 442/33 و 436/06 کیلوگرم در هکتار افزایش یافت.

کنجد یکی از قدیمی‏ترین گیاهان روغنی جهان بوده که از زمان‏ های قدیم در ایران کشت می‏ شود و زمانی از صادرات مهم کشور به شمار می ‏رفت. در ایران اکثرا کشاورزان در مناطق گرمسیری و نیمه گرمسیری در سطوحی محدود اقدام به کشت کنجد می‏ کنند. از طرفی کاربرد روزافزون روغن استحصالی از این گیاه در صنعت، موجب افزایش تقاضا برای افزایش سطح زیرکشت آن در سطح کشور شده است. از مهمترین و حساس ترین مراحل زراعی کنجد برداشت و عملیات پس از برداشت آن است که تاثیر بسزایی در کاهش ضایعات حین برداشت و حفظ کیفیت پس از برداشت و در طول مدت نگهداری دارد. برای جلوگیری از افت محصول در بسیاری مواقع کنجد با ظهور اولین علایم رسیدگی یعنی زرد شدن حدود نیمی از برگ های پایینی و باز شدن اولین کپسول ها درو می شود. پس از درو دسته های کنجد را به صورت عمودی یک تا 2 هفته به صورت سروپا (چاتمه) در معرض جریان هوا قرار داده تا ضمن خشک ‎شدن همه کپسول ها باز شود و بذرها را بتوان از آنها خارج نمود. برای نگهداری کنجد به مدت طولانی باید محصول کاملا خشک شده (رطوبت 6 درصد) و در دمای حدود 17 درجه سلسیوس نگهداری گردد.

یکی از مهم ترین روش های افزایش تولید محصولات کشاورزی و سودآوری اقتصادی برای کشاورزان، بهره گیری از زراعت محصول دوم و یا کشت دوگانه در یک سال زراعی است، به طوری که محصول دوم با در نظر گرفتن شرایط اقلیمی منطقه پس از برداشت محصول اول مورد زراعت قرار می گیرد. با توجه به این که در مناطق سردسیر استان لرستان محدودیت زمانی پس از برداشت محصول اصلی وجود دارد، بررسی مزیت کشت گیاهان با اهمیت اقتصادی مانند آفتابگردان و ارایه راهکارهایی که بتوان بر مزیت تولید آن برای کشاورزان افزود، دارای اهمیت فراوانی است. در این راستا به منظور بررسی مزیت کشت آفتابگردان (رقم هیبرید کانفتا) تحت تاثیر بیوچار، کودهای زیستی ازتوباکتر و میکوریزا، آزمایشی به صورت فاکتوریل در سال 1399 در منطقه بیرانشهر (استان لرستان) اجرا شد. بیوچار در سه سطح (شاهد، 8 و 16 تن در هکتار) و کودهای زیستی ازتوباکتر و میکوریزا در چهار سطح (شاهد، مایه زنی با ازتوباکتر، تلقیح میکوریزا و مایه زنی با ازتوباکتر و تلقیح میکوریزا) استفاده شد. نتایج نشان داد که کاربرد بیوچار و کودهای زیستی اثر معنی داری بر عملکرد و اجزاء عملکرد داشت. بیشترین میانگین عملکرد دانه تحت تاثیر تلقیح کودهای زیستی به ترتیب در تیمار تلقیح توام کودهای زیستی ازتوباکتر و میکوریزا با میانگین (1647 کیلوگرم در هکتار) مشاهده شد. به طور کلی زراعت آفتابگردان (رقم هیبرید کانفتا) به دلیل داشتن عملکرد اقتصادی مطلوب و سازگاری با کوتاهی فصل رشد پس از برداشت محصول کلزا در منطقه مورد مطالعه و همچنین مناطقی با شرایط اکولوژیکی مشابه قابل توصیه می باشد.

یکی از موثرترین راهکارها برای مقابله با بحران آب در بخش کشاورزی، توجه جدی به بهره وری آب کشاورزی و بهبود آن با اعمال سیاست های خردمندانه و کارآمد است. آبیاری یکی از عوامل موثر بر رشد و تولید بادام زمینی به شمار می رود. از این رو، این پژوهش به منظور تعیین بهترین رقم و انتخاب مناسب ترین مقدار آبیاری در دو رقم بادام زمینی گیل و جنوبی با سه تیمار آبیاری شامل تامین 60، 80 و 100 درصد نیاز آبی (آبیاری کامل) در منطقه آستانه اشرفیه، واقع در استان گیلان در سال های زراعی 1396 و 1397 انجام شد. نتایج حاکی از آن بود که با تامین 100 درصد نیاز آبی، متوسط مصرف آب در رقم جنوبی و گیل به ترتیب برابر با 383 و 378 میلی متر و عملکرد آن ها برابر با 1431 و 1477 کیلوگرم بر هکتار بود. در شرایط تنش ملایم (80 درصد نیاز آبی) متوسط مصرف آب در رقم جنوبی و گیل برابر با 306 و 302 میلی متر بود که کاهش عملکردی معادل با 22/5 و 21/8 درصدی را نسبت به آبیاری کامل داشتند. نتایج کلی نشان داد که هر دو رقم و در شرایط آبیاری کامل، بیشترین عملکرد داه حاصل شد و در صورت وجود منابع آب کافی، استفاده از روش کم آبیاری توصیه نمی شود. اما در شرایط خشکسالی و عدم دسترسی به آب کافی و با ملاک قرار دادن مقادیر آب مصرفی و بهره وری مصرف آب در منطقه مورد مطالعه، کاشت رقم گیل نسبت به رقم جنوبی ارجحیت دارد.

به منظور توسعه کشت گلرنگ در مناطق نیمه بیابانی جنوب استان البرز نیاز به ارقام بهاره پرمحصول و زودرس متحمل به شرایط تنش های محیطی از جمله خشکی و شوری است. به منظور بررسی زراعی و اقتصادی لاین جدید SAF-95-14 گلرنگ و مقایسه با ارقام شاهد گل مهر و گلدشت، آزمایشی در سال زراعی 1400-1399 در جنوب استان البرز (دو منطقه مروت آباد و اشتهارد در شهرستان اشتهارد) در شرایط خاک شور (به ترتیب میزان هدایت الکتریکی 12 و 8 دسی زیمنس بر متر) اجرا شد. در این آزمایش، هر لاین یا رقم در سطح 3000 متر مربع در هر منطقه کشت شد. نتایج نشان داد که در مزرعه مروت آباد لاین SAF-95-14 کمترین روز تا آغاز گل دهی را به میزان 230 روز داشت و تعداد روز تا آغاز گل دهی در این لاین 11 روز کمتر از رقم گل مهر بود. در مزرعه اشتهارد تعداد روز تا آغاز گل دهی در لاین SAF-95-14 به تعداد 13 روز کمتر از رقم گل مهر بود. میانگین عملکرد دانه لاین SAF-95-14 در مروت آباد 835 کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به ارقام شاهد (گلدشت و گل مهر) 136 و 178 کیلوگرم (به ترتیب 16 و 21 درصد) بیشتر بود. همچنین میانگین عملکرد دانه لاین SAF-95-14 در اشتهارد 1405 کیلوگرم در هکتار بود که نسبت به ارقام شاهد (گلدشت و گل مهر) 206 و 416 کیلوگرم (به ترتیب 15 و 30 درصد) بیشتر بود. نتایج این تحقیق نشان می دهد که لاین امیدبخش SAF-95-14 با دارا بودن خصوصیات مطلوب از جمله زودرسی، تعداد غوزه زیاد همراه با تعداد دانه در بوته، وزن هزار دانه و عملکرد دانه مناسب می تواند در توسعه سطح زیرکشت گلرنگ در مناطق جنوبی استان البرز و مناطق مشابه موثر باشد.